Mensen met structurele fysieke of psychische gezondheidsproblemen hebben regelmatig moeite met het vinden en behouden van betaald werk (Bulkmans et al., 2013; Van der Zwan et al., 2020). Wanneer iemand door ziekte of gebrek moeite heeft met het verkrijgen of behouden van werk, wordt deze persoon beschouwd als iemand met een arbeidsbeperking of een arbeidsgehandicapte. De arbeidsmarkt is voor hen slechts beperkt toegankelijk (Bulkmans et al., 2013; Van der Zwan et al., 2020).
Niet iedereen met een chronische aandoening of ziekte is een arbeidsgehandicapte. Als iemand zonder moeite werk kan krijgen en behouden, wordt deze persoon niet als arbeidsgehandicapt beschouwd.
Ook is iemand met een arbeidsbeperking niet gelijk aan iemand die arbeidsongeschikt is. Arbeidsongeschikt is iemand die “rechtstreeks en objectief medisch vast te stellen gevolg van ziekte, gebreken, zwangerschap of bevalling geheel of gedeeltelijk niet in staat is om met arbeid te verdienen, hetgeen gezonde personen, met soortgelijke opleiding en ervaring, ter plaatse waar hij arbeid verricht of het laatst heeft verricht, of in de omgeving daarvan, met arbeid gewoonlijk verdienen” (Sociale verzekeringswetgeving). Iemand die arbeidsongeschikt is, is dus niet in staat om te werken. Een arbeidsgehandicapte kan daarentegen een baan hebben of werkloos zijn.
Doelgroepenregister
In het Nederlandse beleid is iemand die opgenomen is in het doelgroepregister, iemand met een arbeidsbeperking. Het UWV beheert het doelgroepregister. Mensen die in het doelgroepregister zijn opgenomen, voldoen aan minstens 1 van de onderstaande situaties (UWV, 2024):
- De persoon valt onder de Participatiewet. En UWV stelt na een beoordeling van het arbeidsvermogen vast dat de persoon niet zelfstandig het minimumloon kunt verdienen.
- De persoon heeft bij UWV een beoordeling arbeidsvermogen aangevraagd. En het UWV stelt vast dat de persoon een (voormalig) leerling bent in het voortgezet speciaal onderwijs (vso) of het praktijkonderwijs (pro).
- De persoon heeft of had een WSW-indicatie (Wet Sociale Werkvoorziening).
- De persoon krijgt of kreeg oude Wajong of Wajong 2010 en kan werken.
- De persoon heeft of had een WIW-baan (voormalige Wet inschakeling werkzoekenden) of een ID-baan (voormalig Besluit in- en doorstroombanen).
- Uit een loonwaardeonderzoek blijkt dat de persoon een verminderde loonwaarde heeft.
- De persoon heeft een ziekte of handicap die is ontstaan voor de 18e verjaardag of tijdens de studie. En kunt alleen het wettelijk minimumloon verdienen met een werkvoorziening (bijvoorbeeld een vervoersvoorziening of een brailletoetsenbord).
Hoewel precieze cijfers ontbreken, wordt geschat dat tussen de 1 en 3 miljoen mensen in Nederland moeite hebben om structureel aan het werk te komen. In maart 2023 waren er ruim een kwart miljoen mensen opgenomen in het doelgroepenregister. Iets minder dan de helft daarvan was aan het werk.
Beleid rondom mensen met een arbeidsbeperking
De overheid heeft zicht ten doel gesteld om meer mensen met een arbeidsbeperking bij reguliere werkgevers aan het werk te krijgen, met als ambitie om tegen 2026 125.000 extra banen te creëren.
In het beleid rondom mensen met een arbeidsbeperking is het de taak van gemeenten om verschillende vormen van ondersteuning bieden, zoals loonkostensubsidies, vergoedingen voor werkplekaanpassingen en job coaching.
Loonkostensubsidies
Werkgevers die mensen met een arbeidsbeperking aannemen, kunnen loonkostensubsidie ontvangen via de Participatiewet. Deze subsidie compenseert het verschil tussen de arbeidsproductiviteit van de werknemer en het wettelijk minimumloon. Dit maakt het financieel aantrekkelijker om minder productieve werknemers in dienst te nemen. De subsidie kan oplopen tot 70% van het minimumloon en heeft geen einddatum, zolang de werknemer aan de voorwaarden voldoet.
Werkplekaanpassingen
Gemeenten bieden vergoedingen voor aanpassingen aan de werkplek, zoals trapliften, automatische deuren en aangepaste bureaustoelen. Deze aanpassingen helpen werknemers hun werk gemakkelijker uit te voeren en klachten te voorkomen.
Jobcoaching
Gemeenten bieden ondersteuning in de vorm van jobcoaches, die zowel werknemers als werkgevers begeleiden. Jobcoaches kunnen extern ingehuurd worden of intern door de werkgever of gemeente geleverd worden. Ze helpen bij de inwerkperiode en het aanpassen van het werk aan de behoeften van de werknemer.
Stand van zaken
Het UWV monitort de arbeidsparticipatie van mensen met een arbeidsbeperking. Zij geven aan dat de arbeidsparticipatie van mensen met een arbeidsbeperking de laatste jaren weer is toegenomen, na een daling tijdens de coronapandemie, en inmiddels weer hoger is dan voor de coronapandemie. Toch is hun arbeidsparticipatie nog lager dan de rest van de beroepsbevolking (rond de 50% in 2022 versus een gemiddelde arbeidsparticipatie van 72,2% voor de gehele beroepsbevolking).
Opvallend is dat uit het onderzoek van Van der Zwan et al. (2020) juist naar voren komt dat de arbeidsparticipatie van mensen met een arbeidsbeperking is gedaald. Zij baseren zich hierbij op CBS-cijfers, en niet enkel op mensen die zijn ingeschreven in het doelgroep-register, zoals het UWV doet. Cijfers over de gehele groep mensen met een arbeidsbeperking zijn overigens nauwelijks beschikbaar.Kijkend vanuit de werkgever, dan valt op dat slechts 1 op de 7 reguliere werkgevers (14,7%) ten minste een werknemer uit het doelgroep-register in dienst. Van der Zwan et al. (2020) geven aan dat mensen met een arbeidsbeperking vaker zzp’er zijn. Ook werken ze vaker op een lager beroepsniveau, en vaker in deeltijd.
In 2021 is de Wet Banenafspraak geëvalueerd (Engelen et al., 2021). Uit het onderzoek van Engelen et al. (2021) komt naar voren dat de voorspelbaarheid van de beperking en de werknemersvaardigheden het meest van invloed zijn op de kans aan het werk te komen. Niet elke subdoelgroep van het doelgroep-register komt even makkelijk aan het werk. De arbeidsparticipatie is het hoogste onder de subdoelgroep ‘praktijkroute’. Naast de arbeidsbeperking, spelen ook algemene persoonskenmerken een rol: gender, leeftijd en migratieachtergrond zijn van invloed op de kans op werk.
De omvang van de werkweek blijkt een belangrijke voorspeller voor baanbehoud: hoe meer uren gewerkt kan worden, hoe groter de kans op baanbehoud. Ook de betrokkenheid van de werkgever blijkt positief van invloed op baanbehoud.
Engelen et al. (2021) viel op dat er grote verschillen zijn in aanpak en inzet van beschikbare middelen, zoals jobcoaching en loonkostensubsidie. Ook viel op dat er meer mannen in het doelgroepenregister zitten dan vrouwen, en mannen eerder re-integratieactiviteiten ontvangen dan vrouwen. Beleid lijkt een bescheiden positief effect te hebben (van de Zwan et al., 2020)
Aanbevelingen
Uit de evaluatie van Engelen et al. (2021) komt naar voren dat gemeenten behoefte hebben aan reflectiesessies en benchmarking. Leren van elkaar binnen de gemeente en tussen de verschillende gemeenten kan bijdragen aan het verbeteren van de uitvoering van de Wet banenafspraak.
Uit het onderzoek van Van der Zwan et al. (2020) komt naar voren dat mensen met een beperking mogelijk een lagere kwaliteit van arbeid hebben. Het is aan te bevelen niet enkel oog te hebben voor ‘aan het werk komen en blijven’, maar ook de kwaliteit van arbeid in ogenschouw te nemen. Werkplezier, autonomie en doorgroeimogelijkheden zijn ook relevante thema’s voor mensen met een arbeidsbeperking.
Over ons
Trendbureau Gelderland is gespecialiseerd in beleidsonderzoek en effectiviteitsmetingen. Onze expertise helpt gemeenten en organisaties om de impact van hun maatregelen te begrijpen en te optimaliseren. Heeft u vragen of bent u geïnteresseerd in onze diensten? Neem gerust contact met ons op. We bespreken graag hoe we uw organisatie kunnen ondersteunen bij het bevorderen van inclusie en arbeidsparticipatie.