Eigen regie, eigen kracht, participatie, innovatie: het zijn enkele van de belangrijkste mantra’s in de wereld van zorg en welzijn. Er bestaat een mooi concept waarmee we dergelijke woorden kunnen beschouwen; de ideograaf. Ideografen zijn woorden die we snel herkennen als ‘goed’ en waar je maar moeilijk tegen kunt zijn.
Klassieke voorbeelden zijn vrijheid of democratie. Iedereen is vóór vrijheid en je moet je best doen om mensen te overtuigen van een argument tegen vrijheid. Eigen regie, eigen kracht, participatie en innovatie kun je ook ideografen noemen.
Natuurlijk is het goed om mensen eigen regie te geven, te laten participeren, in hun eigen kracht te zetten. Ik hoor ook regelmatig vanuit allerlei organisaties dat innovatie erg belangrijk is, al is het niet altijd duidelijk waarom er geïnnoveerd zou moeten worden. Ideografen zijn dus mooie woorden waar goede bedoelingen achter zitten die we snel herkennen als ‘goed’ en waar we dus vaak niet al teveel vragen bij stellen.
En daar zit natuurlijk ook een gevaarlijke kant aan. Met mooie woorden valt ook een hele hoop te verbloemen. Is de participatiesamenleving niet gewoon een mooi woord voor de zoek-het-zelf-maar-uit-samenleving? Ik maak me zorgen over de kwetsbare ouderen die niet om kunnen gaan met meer eigen regie. Die de eigen kracht niet hebben of niet weten hoe ze hun netwerk moeten aanwenden omdat ze het simpelweg niet hebben. Of die met innovaties geconfronteerd worden die hun wereld op de kop zetten.
Tegenover de mooie mantra’s van de participatiesamenleving wil ik graag het verhaal van een oudere dame zetten. Haar verhaal kwam ik tijdens mijn promotieonderzoek tegen. Laten we haar Anja noemen. Anja leeft sinds het overlijden van haar man alleen. Ze neemt deel aan een pilotonderzoek met een telezorgsysteem. Dit systeem bestaat onder andere uit een aantal bewegingssensoren, maar heeft geen camera’s. Een tijd lang werkt het systeem naar behoren en heeft Anja geen last van het systeem.
Na een tijdje begint Anja echter te klagen dat de sensoren haar ‘zien’ en dat er ‘lichtjes’ in zitten. Ik spreek met een van de ingenieurs en hij verzekert me dat er echt geen camera’s in de kastjes aanwezig zijn. Hij speculeert dat de dame misschien een reflectie van de zon op een sensor gezien heeft. Dat zou het zien van ‘lichtjes’ verklaren die de vrouw voor een camera aangezien heeft.
Camera of sensor, lichtjes of geen lichtjes; Anja wordt wel banger en banger voor de sensoren. Ze probeert zich aan hun zicht te onttrekken. Maar dat valt nog niet mee. Telezorgsystemen zijn er meestal op gericht om het hele huis onder toezicht te kunnen houden zonder blinde vlekken zodat de maximale zekerheid geboden kan worden dat bijvoorbeeld een val ook daadwerkelijk gedetecteerd wordt. Er zijn dus vrijwel geen plekken waar je niet ‘gezien’ wordt. Toch weet Anja er een te vinden. Ze verstopt zich. In de meterkast.
Omdat ze daarmee buiten bereik van de sensoren is genereert het systeem een alarm. Als de verpleging Anja aantreft in de meterkast is de conclusie gauw getrokken: dit werkt dus niet. Het systeem wordt uit haar huis verwijderd. Tevens wordt de conclusie getrokken dat Anja niet meer zelfstandig thuis kan wonen. Een verhuizing naar het verpleeghuis is noodzakelijk, wat destijds nog betrekkelijk snel te regelen was.
Ouderen wonen meestal liever thuis, dat is waar. Het huidige beleid én de huidige talige nadruk op eigen regie, eigen kracht, innovatie en participatie versterkt deze nadruk op het thuis wonen in de wijk verder. Maar een fatsoenlijk alternatief blijft wel hard nodig, want de meterkast is dat duidelijk niet.